گشاده دست باش | توصیه‌های ائمه اطهار (ع) درباره پرداخت بدهی

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ پول واژه‌ای است که این روز‌ها در بسیاری از مناسبات اجتماعی، جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده و متأسفانه نقش اصلی بسیاری از امور را بر عهده گرفته است و بر روی خیلی از تصمیم‌های ما در زندگی تأثیر می‌گذارد، درحالی‌که گذشتگان ما پول را چرک کف دست می‌دانستند؛ البته هر دو نوع تفکر دارای جنبه‌های مثبت و منفی است و بهتر است که برای توصیفشان از ضرب‌المثل «نه به این شوری شور و نه به آن بی‌نمکی» استفاده کنیم و بدانیم که آموزه‌های دین ما، راه سومی را هم پیش‌روی ما می‌گذارند؛ راه سومی که با رعایت اصول مالی، دارایی را نه هدف که وسیله‌ای برای گذران زندگی به‌سهولت و راهی برای کسب رضایت خدا می‌داند و برای نعمتی که خداوند به افراد بخشیده است، حق‌وحقوقی را نیز تعیین کرده است. یکی از حقوق مالی که برای ما در سفارش‌های ائمه (ع) آمده است، توجه به دیون و بدهی اطرافیانمان و پرداخت آن است.

حقی که بر گردن ماست

در آموزه‌های دینی، یکی از حقوقی که هم‌کیشان و برادران دینی بر یکدیگر دارند، پرداخت بدهی و دیون همدیگر است؛ به این معنی که اگر ما از نظر مالی برخوردارتر از برخی نزدیکان و آشنایانمان هستیم، موظفیم که بدهی و دین آنها را از خود بدانیم و در پرداخت آن و باز شدن گره از کار مؤمنان، تلاش کنیم. از امام‌باقر (ع) نقل شده ا‌ست که از حقوق برادران مؤمن و هم‌کیش، آن است که بدهکاری‌اش را بپردازد. (محمدبن‌یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۶۹). توجه به این عمل و حرکت در مسیر آن، در کلام ائمه اطهار (ع) بسیار مورد توجه قرار گرفته است و دارای ارزش بسیاری است.

عمل خیری که نزد خداوند، محبوب است

رسول خدا (ص) پرداخت بدهی افراد بدهکار را یکی از کار‌های محبوب در نزد خداوند معرفی کرده، می‌فرمایند: «محبوب‌ترین کار‌ها نزد خداوند سه چیز است؛ پرداخت بدهی بدهکار و...» (محمدبن‌جعفر برقی، المحاسن، جلد۲، صفحه۳۸۸) و در سخنی دیگر نیز فرمودند: «هرکه می‌خواهد دعایش مستجاب شود یا اندوهش زدوده شود، اندوه بدهکار ناتوان را برطرف کند» (متقی هندی، کنزل‌العمال ج‎‌۶، ص ۲۱۵). امام‌باقر (ع) نیز فرمودند: «ای جابر! سوگند به خدا که شیعه ما نیست مگر آن که از خدا پروا و پیروی کند و شناخته نمی‌شوند مگر با دستگیری از بدهکاران»
(محمدبن‌یعقوب کلینی، الکافی، ج‎‌۲، ص۷۴، ح۳).

نه عجله جایز است، نه تأخیر

مهلت‌دادن به بدهکار از رسالت‌های برادران دینی دربرابر یکدیگر است. قرآن کریم در آیه۲۸۰ سوره بقره به یکى از حقوق بدهکاران اشاره می‌کند که اگر از پرداختن اصل بدهى خود عاجز باشند، فرد طلبکار باید براى پرداختن اصل بدهى به آنها مهلت بدهد. از دیگرسو برای فرد طلبکار هم تذکراتی در نظر گرفته شده است. 

کسى که به مؤمنى قرض داد، باید منتظر بماند تا پرداخت قرض براى او امکان‏‌پذیر شود؛ یعنی همان‌طور که جایز نیست بدهکار در صورت توانایى، پرداخت قرض را به تأخیر بیندازد، همین‌طور هم اگر طلبکار مى‌‏داند که بدهکار توانایى ندارد، جایز نیست او را تحت فشار قرار دهد.
(محمدبن‌حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج‏۶، ص۱۹۳، ح۴۱۸).

مراقب آفت و ویروس عمل باشیم

باید توجه کنیم که این عمل دارای شرایط و ضوابطی است؛ نخست اینکه این حق، به‌نوعی صبر و متانت ما را می‌آزماید؛ آزمونی که در ادامه آن اگر صبوری به خرج ‎‌بدهیم، اجر و ثواب بسیاری دارد. امیرمؤمنان علی (ع) در این‌باره فرمودند: «هرکه به مالی دست یافت و به بدهکاران یاری رساند و در کسب ثواب و ادای حقوق صبر کرد، با این ویژگی‌ها به شرف دنیا و فضایل آخرت می‌رسد» (ابن‌شعبه حرانی، تحف‌العقول، ص۱۸۶).

در ادامه باید کار خیر خود را از چند ویروس خطرناک که در کمینش هستند، محافظت کنیم و بکوشیم یاری‌ای که می‌رسانیم، به منت آلوده نشود و نیت خوبمان که کسب رضای خداست، با ریا و عجب از بین نرود.

در ادامه حتما بخوانید بررسی تبعات بدقولی‌های مالی در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین علم‌الهدی

قرض خود را به نیکوترین شکل پرداخت کنید

به خاطر داشته باشیم رعایت حال فردی که به ما قرضی می‌دهد، هم در آموزه‌های دینی ما دارای اهمیت است؛ زیرا این کار موجب افزایش اعتماد افراد و انگیزه و رغبت در کار خیر می‌شود. ائمه‌اطهار (ع)، خداوند را یاری‌رسان افراد مقروض دانسته‌اند، به شرطی که قصد کارشکنی و تأخیر نداشته باشند. 

پیامبر اکرم (ص) در این‌باره فرموده‌اند: «بهترین شما کسانی هستند که قرض خود را به نیکوترین شکل پرداخت کنند» (ابوالقاسم‏ پاینده، نهج‌الفصاحه، ص۴۶۵) و «خداوند با کسی است که قرض کرده است تا آن را پرداخت کند، درصورتی‌که در مسیر ناپسندی هزینه نکرده باشد»
(محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج‏۱۰۰، ص۱۴۴).